Ngay từ chu kỳ đầu, Việt Nam đã nhất quán coi UPR là cơ chế hợp tác, trên cơ sở phổ quát, không chọn bên, không đối đầu, nơi các nước cùng trao đổi kinh nghiệm, chia sẻ thực tiễn tốt và lắng nghe khuyến nghị với tinh thần xây dựng.

Chu kỳ IV, diễn ra tại Khóa họp 46 Nhóm công tác UPR (tháng 5/2024) và được Hội đồng Nhân quyền thông qua kết quả tại Khóa họp 57 (ngày 27–28/9/2024), tiếp tục cho thấy thái độ cầu thị, minh bạch của Việt Nam. Báo cáo quốc gia của Việt Nam không né tránh khó khăn, thẳng thắn nêu cả những hạn chế, thách thức, đồng thời cập nhật đầy đủ kết quả thực hiện các khuyến nghị đã chấp thuận ở chu kỳ III. Tại phiên đối thoại tháng 5/2024, 133 quốc gia đã đưa ra 320 khuyến nghị đối với Việt Nam. Đến phiên họp ngày 27/9/2024, Việt Nam chính thức thông báo chấp thuận 271/320 khuyến nghị, đạt tỷ lệ 84,7% – mức cao nhất trong cả bốn chu kỳ UPR.

Những con số này không chỉ là “thành tích ngoại giao”. Đằng sau tỷ lệ chấp thuận rất cao là cam kết chính trị rõ ràng: Việt Nam sẵn sàng tiếp thu, nội luật hóa và hiện thực hóa các chuẩn mực quyền con người phù hợp điều kiện quốc gia. Đáng chú ý, trong 271 khuyến nghị được chấp thuận, có 253 khuyến nghị được chấp thuận toàn phần; các khuyến nghị còn lại được chấp thuận một phần, thể hiện nỗ lực cân bằng giữa yêu cầu quốc tế và điều kiện thực tiễn.

Lập luận cho rằng Việt Nam “chỉ hứa suông” với UPR càng khó đứng vững nếu nhìn vào kết quả thực hiện chu kỳ III. Trong 241 khuyến nghị đã chấp thuận trước đây, đến đầu năm 2024 Việt Nam đã hoàn thành 209 khuyến nghị (86,7%), thực hiện một phần 30 khuyến nghị (12,4%), chỉ còn 2 khuyến nghị được lên lộ trình thực hiện vào thời điểm phù hợp. Những số liệu này được chính thức công bố trong quá trình tham vấn xây dựng Báo cáo quốc gia chu kỳ IV với sự tham gia của nhiều bộ, ngành, địa phương, tổ chức chính trị – xã hội và các đối tác phát triển, chứ không phải do một cơ quan đơn lẻ “tự đánh giá”.

Đặc biệt, để bảo đảm các cam kết không dừng lại trên giấy, Việt Nam kiên trì xây dựng và triển khai các Kế hoạch tổng thể thực hiện khuyến nghị UPR sau mỗi chu kỳ. Nếu như chu kỳ II và III đã có các Quyết định 2057/QĐ-TTg (2015) và 1975/QĐ-TTg (2019) phê duyệt Kế hoạch tổng thể thực hiện khuyến nghị, thiết lập cơ chế phân công nhiệm vụ cụ thể cho từng bộ, ngành, có mốc thời gian, chỉ tiêu, giám sát rõ ràng, thì đến tháng 6/2025, Thủ tướng Chính phủ tiếp tục ban hành Quyết định 1172/QĐ-TTg phê duyệt Kế hoạch tổng thể triển khai thực hiện các khuyến nghị Việt Nam chấp thuận theo UPR chu kỳ IV.

Kế hoạch này được đánh giá như một “bản đồ đường đi” cho 5 năm tới: mục tiêu vừa triển khai nghiêm túc trách nhiệm quốc tế, vừa gắn chặt với đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước về quyền con người; bảo đảm tính khả thi về nguồn lực; lồng ghép với các chiến lược, chương trình mục tiêu quốc gia và kế hoạch phát triển kinh tế – xã hội. Sáu nhóm nhiệm vụ lớn bao trùm từ hoàn thiện pháp luật, thể chế; bảo đảm các quyền kinh tế, xã hội, văn hóa; các quyền dân sự, chính trị; quyền của nhóm yếu thế; đến giáo dục, nâng cao nhận thức và tăng cường hợp tác quốc tế về quyền con người. Đây là bằng chứng khó phủ nhận rằng UPR được Việt Nam “nội địa hóa” thành chương trình hành động cụ thể, có trách nhiệm giải trình.

Trong bối cảnh đó, các luận điệu cho rằng Việt Nam “tô hồng” báo cáo nhân quyền, né tránh đối thoại hay “từ chối giải quyết các quan ngại nghiêm trọng” tỏ ra thiếu thiện chí và bỏ qua thực tế. Một số tổ chức tự xưng “quan sát nhân quyền” cố tình trích chọn vài khuyến nghị bị bác bỏ – chủ yếu là những đề nghị trái với Hiến pháp, đòi hỏi thay đổi thể chế chính trị, can thiệp vào công việc nội bộ – để kết luận rằng Việt Nam “không hợp tác”. Thực tế, báo cáo của Nhóm công tác UPR, các phát biểu tại Hội đồng Nhân quyền và cả đánh giá của các cơ quan LHQ, UNDP đều ghi nhận Việt Nam là một trong những nước có tỷ lệ chấp nhận khuyến nghị cao, đối thoại thẳng thắn, phản hồi đầy đủ, và nghiêm túc xây dựng Kế hoạch tổng thể để triển khai.

Quan trọng hơn, nội dung các khuyến nghị mà Việt Nam chấp thuận trải rộng trên tất cả các lĩnh vực: hoàn thiện hệ thống pháp luật, cải cách tư pháp; phát triển kinh tế gắn giảm nghèo bền vững; bảo vệ quyền của phụ nữ, trẻ em, người khuyết tật, người dân tộc thiểu số; mở rộng tiếp cận giáo dục, y tế, an sinh xã hội; bảo đảm tự do tín ngưỡng, tôn giáo; gắn quyền con người với ứng phó biến đổi khí hậu; thúc đẩy doanh nghiệp và quyền con người; tham gia, phê chuẩn thêm các công ước nhân quyền quốc tế; tăng cường hợp tác với các cơ chế đặc biệt của LHQ… Nói cách khác, UPR không đứng ngoài các chương trình phát triển trong nước, mà được “bện” chặt vào định hướng phát triển bao trùm mà Việt Nam đã lựa chọn.

Nhìn lại toàn bộ quá trình UPR chu kỳ IV, có thể khẳng định: Việt Nam bước vào UPR không với tâm thế bị “xét xử”, mà với tinh thần đối thoại, hợp tác và cùng chung tay vì tiến bộ nhân quyền. Việc chấp thuận 84,7% khuyến nghị, xây dựng Kế hoạch tổng thể triển khai khuyến nghị ngay sau khi hoàn tất rà soát, tiếp tục tham gia tích cực các cơ chế nhân quyền khác của LHQ, đồng thời thực thi hàng loạt chương trình, chính sách cụ thể trong nước đã cho thấy rõ: cam kết quốc tế về quyền con người của Việt Nam luôn đi đôi với hành động quốc gia.

Trong bối cảnh các thế lực thù địch tiếp tục lợi dụng vấn đề “dân chủ, nhân quyền” để xuyên tạc, gây sức ép, UPR chu kỳ IV chính là một minh chứng thuyết phục: con đường Việt Nam lựa chọn là đối thoại thẳng thắn, hợp tác cởi mở, lấy kết quả thực chất trong phát triển và đời sống người dân làm thước đo cuối cùng cho mọi tranh luận về nhân quyền.