Việc thanh tra được thực hiện theo Quyết định số 324/QĐ-TTGSNH2 ngày 17/5/2024 của Chánh Thanh tra, giám sát ngân hàng.

Các đơn vị trong diện thanh tra bao gồm Ngân hàng TMCP Tiên Phong (TPBank), Công ty cổ phần Tập đoàn Vàng bạc đá quý DOJI, Công ty TNHH Bảo Tín Minh Châu, Ngân hàng TMCP Xuất Nhập khẩu Việt Nam (Eximbank), Công ty cổ phần Vàng bạc đá quý Phú Nhuận (PNJ) và Công ty TNHH MTV Vàng bạc đá quý Sài Gòn (SJC).

Kết quả thanh tra cho thấy, các đơn vị này về cơ bản đã chấp hành các quy định pháp luật trong hoạt động kinh doanh vàng, bao gồm mua bán vàng miếng theo giấy phép của Ngân hàng Nhà nước, thực hiện chế độ báo cáo số liệu mua bán vàng, niêm yết giá mua bán vàng, thực hiện các quy định về phòng, chống rửa tiền, thực hiện lập chứng từ, hóa đơn và kê khai thuế cơ bản theo quy định của pháp luật…

Tuy nhiên, bên cạnh những mặt đạt được, quá trình thanh tra cũng đã phát hiện nhiều vi phạm và thiếu sót nghiêm trọng tại các đơn vị. Cụ thể tại Ngân hàng TMCP Tiên Phong (TPBank), kết luận thanh tra cho biết ngoài các vi phạm về kinh doanh mua, bán vàng trang sức, hóa đơn, chứng từ, thuế… đã báo cáo, trình Thống đốc Ngân hàng Nhà nước phê duyệt và có văn bản chuyển thông tin vụ việc vi phạm sang Bộ Công an để xác minh, điều tra xử lý, TPBank còn vi phạm về chế độ báo cáo hoạt động kinh doanh mua bán vàng miếng; nhận vàng miếng SJC của khách hàng giữ hộ nhưng không niêm phong và không ghi số series vàng; có dấu hiệu đưa thông tin gây nhầm lẫn cho khách hàng nhằm thu hút khách hàng của doanh nghiệp khác, liên quan đến hành vi cạnh tranh không lành mạnh.

Cùng đó, lập hồ sơ giữ hộ vàng chưa nhất quán với quy định và quy trình nội bộ; tính, thu phí thừa, thiếu trong một số trường hợp; chứng từ kế toán ghi chưa đúng thông tin mệnh giá, số lượng, quy chỉ, ngày tháng. TPBank cũng vi phạm báo cáo không đầy đủ các giao dịch đáng ngờ liên quan đến rửa tiền, tài trợ khủng bố; lập hóa đơn bán vàng không đầy đủ nội dung bắt buộc.

Tại Công ty cổ phần Tập đoàn Vàng bạc đá quý DOJI, ngoài các phát hiện vi phạm về chứng từ, hóa đơn mua, bán vàng giữa DOJI với TPBank và việc bán vàng nguyên liệu của một số cá nhân cho DOJI… đã báo cáo, trình Thống đốc Ngân hàng Nhà nước phê duyệt và có văn bản chuyển thông tin vụ việc vi phạm sang Bộ Công an để xác minh, điều tra xử lý, DOJI còn vi phạm về chấp hành chế độ báo cáo hoạt động kinh doanh mua bán vàng miếng.

Một số giao dịch bán vàng với giá bán cao hơn giá niêm yết; hoạt động vay vốn bằng vàng của người dân, khách hàng và hoạt động giữ hộ vàng miếng trên ứng dụng EGOLD khi chưa được cấp có thẩm quyền cho phép.

Kết luận thanh tra cũng chỉ ra rằng DOJI không thông báo sửa đổi, bổ sung thông tin liên quan đến website thương mại điện tử bán hàng (https://trangsuc.doji.vn) khi có thay đổi; hoạt động kinh doanh mua bán vàng trên App Egold và Website https://egold.doji.vn khi chưa được cơ quan có thẩm quyền xác nhận đăng ký; có dấu hiệu đưa thông tin gây nhầm lẫn về doanh nghiệp, hàng hóa nhằm thu hút khách hàng của doanh nghiệp khác, liên quan đến hành vi cạnh tranh không lành mạnh.

Một số sai phạm khác tại DOJI được nêu ra trong kết luận như lập chứng từ nhập, xuất kho vàng giữ hộ còn nhầm lẫn, sai mẫu quy định; một số địa điểm đăng ký rút vàng đưa thông tin, địa chỉ chưa chính xác; không báo cáo một số giao dịch có giá trị lớn phải báo cáo Ngân hàng Nhà nước; không thực hiện nhận biết thông tin khách hàng và không có hệ thống quản lý để xác định khách hàng nước ngoài là cá nhân có ảnh hưởng chính trị; không thực hiện đánh giá rủi ro về rửa tiền (năm 2023).

Đáng chú ý, cơ quan thanh tra còn phát hiện tại DOJI tình trạng một số cá nhân bán vàng nguyên liệu với khối lượng lớn bất thường, có thể nhằm mục đích không xuất hóa đơn, không kê khai nộp thuế, che giấu nguồn gốc vàng. Vụ việc này đã được chuyển thông tin sang Bộ Công an để xác minh, điều tra, xử lý.

Tại Công ty TNHH Bảo Tín Minh Châu, ngoài các vi phạm về chế độ hóa đơn, chứng từ kế toán, thuế… trong hoạt động kinh doanh vàng đã báo cáo, trình Thống đốc Ngân hàng Nhà nước phê duyệt và có văn bản chuyển thông tin vụ việc vi phạm sang Bộ Công an để xác minh, điều tra xử lý, Bảo Tín Minh Châu còn vi phạm về chấp hành chế độ báo cáo hoạt động kinh doanh mua bán vàng miếng; giao dịch bán vàng với giá bán cao hơn giá niêm yết; không công bố thông tin vận chuyển, giao nhận, quy trình tiếp nhận, xử lý khiếu nại khách hàng, cơ chế giải quyết tranh chấp, chính sách an toàn thông tin cá nhân trên website "btmc.vn"; có dấu hiệu đưa thông tin gây nhầm lẫn về sản phẩm, hàng hóa nhằm thu hút khách hàng của doanh nghiệp khác, liên quan đến hành vi cạnh tranh không lành mạnh.

Liên quan đến hoạt động phòng chống rửa tiền, Bảo Tín Minh Châu còn ban hành quy định nội bộ sai thẩm quyền, không đầy đủ nội dung; không thực hiện lưu trữ thông tin liên quan đến khách hàng, giao dịch phải báo cáo; không có hệ thống quản lý để xác định khách hàng nước ngoài là cá nhân có ảnh hưởng chính trị; không báo cáo giao dịch có giá trị lớn phải báo cáo liên quan đến hoạt động kinh doanh vàng; không thực hiện nhận biết thông tin khách hàng, không phân loại khách hàng theo mức độ rủi ro về rửa tiền; không đào tạo, bồi dưỡng về phòng chống rửa tiền hoặc đào tạo không đúng quy định; không thực hiện đánh giá rủi ro về rửa tiền…

Tại Ngân hàng TMCP Xuất Nhập khẩu Việt Nam (Eximbank), kết luận thanh tra chỉ rõ nhân viên rút ngắn thao tác kiểm đếm, giao nhận vàng và thu chi tiền VND, tạo điều kiện cho khách hàng thực hiện giao dịch mua bán vàng miếng cùng số lượng trong cùng một thời điểm mà không cần giao nhận vàng và tiền, chỉ thực hiện giao dịch tiền của phần chênh lệch giá vàng nhằm mục đích sinh lời...

Đối với Công ty cổ phần Vàng bạc đá quý Phú Nhuận (PNJ), kết luận cho biết PNJ đã vi phạm về chấp hành chế độ báo cáo hoạt động kinh doanh mua bán vàng miếng; có dấu hiệu đưa thông tin gây nhầm lẫn về sản phẩm, hàng hóa nhằm thu hút khách hàng của doanh nghiệp khác, liên quan đến hành vi cạnh tranh không lành mạnh; có dấu hiệu vi phạm về nhãn hàng hóa đối với sản phẩm vàng trang sức, mỹ nghệ; có dấu hiệu vi phạm quy định của pháp luật về thuế; ban hành quy định nội bộ về phòng chống rửa tiền có nội dung không đầy đủ; không phân loại khách hàng theo mức độ rủi ro; báo cáo không đủ nội dung theo quy định; không báo cáo các giao dịch có giá trị lớn phải báo cáo liên quan đến hoạt động kinh doanh vàng.

Bên cạnh đó, PNJ cũng không thực hiện kiểm toán nội bộ về phòng chống rửa tiền; chưa có quy định về việc phong tỏa tài khoản, niêm phong, phong tỏa hoặc tạm giữ tài sản; chưa có hướng dẫn cụ thể để thực hiện đánh giá rủi ro về rửa tiền; chưa quy định thẩm quyền phê duyệt báo cáo, hình thức phổ biến báo cáo trong toàn hệ thống; chưa có quy định về các trường hợp nhận biết khách hàng và tần suất cập nhật thông tin nhận biết khách hàng; chưa có quy định về thu thập thông tin về chủ sở hữu hưởng lợi, mục đích và bản chất của mối quan hệ kinh doanh của khách hàng.

PNJ có thực hiện nhận biết khách hàng, lưu giữ thông tin nhận biết khách hàng nhưng không đầy đủ theo quy định của pháp luật; lập hóa đơn bán hàng không đúng thời điểm đối với một số hóa đơn; một số giao dịch thiếu thông tin hoặc có thể không phải thông tin số chứng minh nhân dân/căn cước công dân của khách hàng trên Bảng kê 01/TNDN…

Trong khi đó tại Công ty TNHH MTV Vàng bạc đá quý Sài Gòn (SJC), những thiếu sót, vi phạm được chỉ ra cụ thể là vi phạm về chấp hành chế độ báo cáo hoạt động kinh doanh mua bán vàng miếng; có dấu hiệu đưa thông tin gây nhầm lẫn về sản phẩm, hàng hóa nhằm thu hút khách hàng của doanh nghiệp khác, liên quan đến hành vi cạnh tranh không lành mạnh; có dấu hiệu vi phạm quy định của pháp luật về thuế.

Việc quyết định giá mua, giá bán vàng do Tổng giám đốc Công ty SJC quyết định trực tiếp mà không có quy định, quy trình nội bộ về các chỉ tiêu, căn cứ cụ thể, không phân tách trách nhiệm các bộ phận liên quan, tiềm ẩn rủi ro ảnh hưởng đến hoạt động của công ty và thị trường vàng.

Về việc chấp hành quy định pháp luật về phòng, chống rửa tiền, SJC ban hành quy định nội bộ về phòng chống rửa tiền có nội dung không đầy đủ; không có hệ thống quản lý rủi ro để xác định khách hàng nước ngoài là cá nhân có ảnh hưởng chính trị; không báo cáo các giao dịch có giá trị lớn phải báo cáo liên quan đến hoạt động kinh doanh vàng; không thực hiện kiểm toán nội bộ về phòng chống rửa tiền; không đào tạo, bồi dưỡng về phòng chống rửa tiền; không thực hiện đánh giá, không cập nhật kết quả đánh giá rủi ro rửa tiền.

Đồng thời, chưa quy định cụ thể tần suất cập nhật thông tin khách hàng; chưa có quy định về phân cấp trách nhiệm nhận biết khách hàng; chưa thu thập đủ tài liệu, dữ liệu để xác minh thông tin nhận biết khách hàng là tổ chức; quy định các biện pháp áp dụng tương ứng với mức độ rủi ro về rửa tiền chưa đầy đủ; chưa quy định thời hạn áp dụng biện pháp trì hoãn giao dịch; chưa có quy định hướng dẫn về cách thức giao tiếp với khách hàng thực hiện giao dịch đáng ngờ.

Về chế độ kế toán và thuế, SJC vi phạm về lập hoặc thay thế và phát hành một số hóa đơn bán hàng nhưng không có mã của Cơ quan thuế; chưa thực hiện các thủ tục xử lý hóa đơn sai sót đối với một số hóa đơn; hạch toán khoản dự phòng giảm giá hàng tồn kho vào giá vốn hàng bán dẫn đến thiếu thu nhập tính thuế thu nhập doanh nghiệp, làm giảm thuế thu nhập doanh nghiệp; không ghi đầy đủ thông tin hoặc thông tin có thể chưa chính xác về số chứng minh nhân dân/căn cước công dân của một số khách hàng trên Bảng kê 01/TNDN.

Theo các thông báo kết luận thanh tra, nguyên nhân chính của các vi phạm, thiếu sót được chỉ ra là do người đại diện theo pháp luật, lãnh đạo, nhân viên của các đơn vị chưa nghiêm túc chấp hành một số quy định của pháp luật trong hoạt động kinh doanh vàng, phòng chống rửa tiền, hạch toán kế toán, lập và sử dụng chứng từ kế toán, kê khai và thực hiện nghĩa vụ thuế.

Bên cạnh đó, việc hiểu, giải thích, áp dụng quy định về hoạt động kinh doanh vàng tại Nghị định số 24/2012/NĐ-CP còn chưa nhất quán, cần có quy định, hướng dẫn rõ ràng, cụ thể hơn để tạo hành lang pháp lý đầy đủ, minh bạch cho doanh nghiệp hoạt động kinh doanh và cơ quan nhà nước quản lý.

Chánh Thanh tra Ngân hàng Nhà nước đã ban hành quyết định xử phạt vi phạm hành chính đối với các đơn vị trên do không tuân thủ các quy định pháp luật liên quan đến chế độ báo cáo mua bán vàng miếng và công tác phòng, chống rửa tiền.

Cụ thể, Công ty Bảo Tín Minh Châu bị phạt 2,64 tỷ đồng, Công ty SJC bị xử phạt 2,14 tỷ đồng; trong khi đó, PNJ bị xử lý với mức phạt 1,34 tỷ đồng, còn DOJI nhận mức phạt 1,365 tỷ đồng. Ngoài ra, hai ngân hàng cũng bị xử phạt hành chính với mức từ 380 triệu đến 400 triệu đồng mỗi đơn vị.

Thanh tra Ngân hàng Nhà nước đồng thời yêu cầu các doanh nghiệp và ngân hàng liên quan nghiêm túc thực hiện các quy định pháp luật, đặc biệt là trong lĩnh vực thuế. Những vi phạm, thiếu sót phát hiện trong quá trình thanh tra cần sớm được khắc phục.

Ngay sau khi kết thúc đợt thanh tra, Ngân hàng Nhà nước đã gửi văn bản chuyển toàn bộ thông tin liên quan đến các dấu hiệu vi phạm về hóa đơn, chứng từ kế toán và thuế tại các doanh nghiệp nêu trên sang Bộ Công an nhằm phục vụ công tác xác minh, điều tra và xử lý theo quy định của pháp luật hình sự.