Thiết Úng – Vùng đất chạm khắc và vị thế kinh tế đô thị

Trong bản đồ làng nghề truyền thống phong phú của Hà Nội, Thiết Úng (xã Thư Lâm) nổi bật như một "thủ phủ" của nghệ thuật gỗ mỹ nghệ, nơi lưu giữ tinh hoa chạm khắc và điêu khắc truyền thống. Làng nghề này, cùng với các làng nghề khác, là động lực quan trọng giúp huyện Đông Anh (cũ) hoàn thành xuất sắc các mục tiêu xây dựng Nông thôn mới (NTM) nâng cao, góp phần vào sự tăng trưởng kinh tế chung của Thủ đô. Để đóng góp vào hệ thống các sản phẩm OCOP của huyện Đông Anh (cũ), anh Cường và các nghệ nhân làng nghề Thiết Úng đóng góp gần 40 sản phẩm OCOP, trong đó một mình anh Cường có 12 sản phẩm.

Trong dòng chảy di sản đó, Nghệ nhân Ưu tú Đỗ Cường, Chủ tịch Hội Nghệ nhân làng nghề gỗ mỹ nghệ Thiết Úng, đại diện cho một thế hệ nghệ nhân không chỉ tinh thông nghề nghiệp mà còn gánh vác sứ mệnh bảo tồn, phát huy tinh hoa nghề gỗ mỹ nghệ. Danh vị Nghệ nhân Ưu tú được trao cho anh là sự ghi nhận xứng đáng của Nhà nước đối với hành trình dài cống hiến, từ việc nắm giữ bí quyết kỹ thuật phức tạp đến việc tổ chức, điều hành và phát triển cộng đồng nghề nghiệp trong bối cảnh hội nhập sâu rộng.

Anh Cường thành lập 2 không gian du lịch cộng đồng ngay tại làng nghề Thiết Úng. Nơi đây vừa là xưởng sản xuất, chế tác, vừa là nơi anh dạy nghề cho các em, các cháu trong làng. Tiếng đục chạm lách cách như bản nhạc làng quê đã kéo du khách đến với làng nghề. Dần dà, nơi đây đã trở thành điểm du lịch trải nghiệm. tuy còn bé và ít khách, nhưng anh Cường không ngừng nỗ lực gây dựng thế hệ trẻ và duy trì dịch vụ du lịch.

Để quảng bá nghề, anh còn huy động các anh em nghệ nhân trong làng tham gia các mô hình trải nghiệm ở những sự kiện trên cả nước. Là người anh, người chủ tịch Hội làng nghề, anh chấp nhận “lùi lại phía sau”, trình diễn nghề, chứ không trưng bày và bán hàng. Dưới sự tiếp bước của anh, anh em trong làng nghề đã đạt doanh thu tốt tại các triển lãm, hội chợ. Đặc biệt là tại 2 sự kiện lớn của đất nước là triển lãm A80 và Hội chợ Mùa Thu, không gian trải nghiệm của làng nghề mộc Thiết Úng luôn đông khách, nghệ nhân bán hàng có doanh số cao.

Làng nghề đóng góp vào Nông thôn mới chất lượng cao

Làng nghề Thiết Úng, dưới sự định hướng của Hội Nghệ nhân, là một điển hình cho sự phát triển kinh tế nông thôn gắn với văn hóa, góp phần quan trọng vào thành tựu nông thôn mới của huyện Đông Anh (cũ) – nay là xã Thư Lâm và Hà Nội.

Nghề gỗ mỹ nghệ tại Thiết Úng không chỉ là một nghề kiếm sống mà là một ngành kinh tế mũi nhọn. Hàng trăm cơ sở sản xuất trong làng nghề đã tạo ra hàng ngàn việc làm trực tiếp và gián tiếp cho người dân địa phương và các vùng lân cận. Thu nhập bình quân của thợ giỏi, nghệ nhân tại Thiết Úng thường cao hơn nhiều so với mức trung bình nông thôn của Hà Nội (73,8 triệu đồng/năm), giúp cộng đồng đạt được sự sung túc, xóa bỏ hoàn toàn tình trạng hộ nghèo.

Thông qua việc tổ chức sản xuất và tìm kiếm thị trường, Nghệ nhân Đỗ Cường và Hội Nghệ nhân đóng vai trò quan trọng trong việc đưa sản phẩm gỗ mỹ nghệ chất lượng cao tham gia vào chuỗi cung ứng, từ các dự án lớn đến thị trường tiêu dùng cá nhân, thậm chí là xuất khẩu, góp phần vào kim ngạch hơn 2 tỷ USD xuất khẩu nông, lâm sản của thành phố năm 2024.

Trong chương trình OCOP của Hà Nội, các sản phẩm thủ công mỹ nghệ chiếm một tỷ trọng đáng kể. Hội Nghệ nhân Thiết Úng, dưới sự dẫn dắt của ông Đỗ Cường, có trách nhiệm thúc đẩy các cơ sở sản xuất chuẩn hóa quy trình, nâng cao chất lượng sản phẩm để đạt các tiêu chuẩn OCOP 4 sao, 5 sao. Việc chứng nhận OCOP không chỉ là công cụ quảng bá mà còn là một công cụ định giá hiệu quả, giúp sản phẩm gỗ mỹ nghệ có được sự tin cậy cao trên thị trường.

Sự phát triển bền vững của Thiết Úng còn nằm ở khả năng thích ứng với vật liệu mới và kiểm soát nguồn gỗ hợp pháp, đảm bảo tuân thủ các quy định về môi trường. Điều này thể hiện trách nhiệm xã hội và môi trường của làng nghề trong bối cảnh NTM đang hướng tới mục tiêu sinh thái và bền vững.

2 năm nay, kinh tế khó khăn nên các sản phẩm độc bản, đặc biệt là các sản phẩm OCOP của làng Thiết Úng tiêu thụ chậm hẳn lại, do tuân thủ các nguyên tắc khi làm sản phẩm OCOP. Vì thế, anh Cường và các nghệ nhân trong làng nghề phải “gia tăng cơ hội” bằng cách tăng cường quảng bá. Bản thân anh cũng vừa tự sáng tác các tác phẩm của mình, vừa tham gia công tác quảng bá, vừa làm ủy viên Hội Nông dân xã. Việc “đóng nhiều vai” vừa giúp anh có thu nhập, tăng liên kết với các hội viên, vừa giúp tăng cơ hội tiếp xúc.

Phát triển du lịch làng nghề bền vững cần thêm chính sách

Nghệ nhân Ưu tú Đỗ Cường là hình ảnh đại diện cho tâm huyết, trách nhiệm và khát vọng của thế hệ nghệ nhân đương đại.

Ông không chỉ là người thợ giỏi, mà còn là một nhà quản lý văn hóa của cộng đồng. Sự hiện diện và hoạt động tích cực của ông tại các sự kiện văn hóa, triển lãm làng nghề (như không gian “Tinh hoa phố nghề” tại Triển lãm Thành tựu Đất nước) là cách để quảng bá, giới thiệu và khẳng định giá trị của Thiết Úng trước công chúng và lãnh đạo Thành phố.

Vai trò của ông là cầu nối để các thế hệ nông dân – thợ thủ công mới của Thiết Úng trở thành những “thanh nông tri điền” có tri thức, làm chủ công nghệ, nhưng vẫn giữ được tâm hồn truyền thống. Đây chính là mục tiêu cao nhất của NTM giai đoạn hiện nay: kiến tạo một tầng lớp nông dân văn minh, tri thức, và hạnh phúc.

Trong Hội chợ Mùa Thu, nhiều đơn vị lữ hành đặt vấn đề đưa khách quốc tế đến trải nghiệm tại Thiết Úng. Tuy nhiên, thao thức duy trì nghề và kết hợp làm du lịch, một mình anh không thể gánh vác. Đặc biệt, khi đón và tổ chức dịch vụ ăn uống trong chuỗi của tour du lịch đòi hỏi các tiêu chuẩn khắt khe. “Nghề là tinh hoa văn hóa, nhưng để chúng tôi duy trì được nghề, làm được du lịch, một mình tôi và Hội Nghệ nhân làng nghề không thể đảm đương nổi. Chúng tôi cần sự giúp sức của chính quyền và chính sách” – nghệ nhân Cường bộc bạch./.

Thông tin có sự phối hợp của Văn phòng Điều phối Chương trình Xây dựng Nông thôn mới Thành phố Hà Nội.