Nguy cơ tái nghèo do thiên tai

Thống kê trong năm 2024 - 2025 cho thấy, thiên tai tiếp tục gây ra nhiều thiệt hại lớn ở các vùng nông thôn, khiến nỗi lo tái nghèo ngày càng hiện hữu.

Theo đánh giá của Chính phủ, năm 2024, tổng thiệt hại kinh tế do bão số 3 (Yagi) và hoàn lưu bão ước tính sơ bộ trên 81.000 tỉ đồng, tương đương gần 3,3 tỉ USD. Bão lũ đã làm 334 người thiệt mạng, mất tích, 1.976 người bị thương và tác động sang chấn tâm lý nặng nề cho nhiều người dân tại khu vực thiên tai, nhất là trẻ em, người cao tuổi, đối tượng dễ bị tổn thương.  Đợt mưa lũ lịch sử này đã làm tốc độ tăng trưởng GDP cả năm 2024 giảm khoảng 0,15% so với kịch bản tăng trưởng đạt 6,8 - 7%.

Cũng tính từ đầu năm 2025 đến nay, Việt Nam đã phải đối mặt với 20 loại hình thiên tai, bao gồm 11 cơn bão và 4 áp thấp nhiệt đới, lũ lớn ngập diện rộng. Tính đến ngày 9/10, thiên tai trên cả nước đã khiến 238 người thiệt mạng và mất tích, 367 người bị thương; gần 260.000 ngôi nhà bị hư hỏng, tốc mái; gần 556.000 ha lúa, hoa màu và cây trồng khác bị ngập úng, thiệt hại; hơn 15.000 con gia súc và gần 1,45 triệu con gia cầm bị chết hoặc cuốn trôi; hơn 40.000 ha nuôi trồng thủy sản bị ảnh hưởng. Ước tính thiệt hại về kinh tế khoảng 35.000 tỉ đồng (tương đương 1,3 tỉ USD), bằng 50% tổng thiệt hại thiên tai gây ra tại Việt Nam năm 2024.

Mỗi đợt mưa lũ, sạt lở, hạn hán hay xâm nhập mặn không chỉ cuốn trôi tài sản, mùa màng, mà còn cuốn theo cả những thành quả vừa mới gây dựng được của người dân. Đặc biệt đối với người nghèo, cận nghèo và hộ mới thoát nghèo, một cơn bão có thể xóa sạch tích lũy của nhiều năm; một vụ mùa mất trắng có thể khiến họ lại rơi xuống nguy cơ tái nghèo. Ở các vùng đồng bào dân tộc thiểu số, miền núi cao hay ven biển, nơi sinh kế phụ thuộc chủ yếu vào nông - lâm - ngư nghiệp, thiên tai là nguyên nhân hàng đầu dẫn tới tái nghèo, khi người dân mất nguồn thu, mất việc làm, thậm chí mất cả nơi cư trú an toàn.

Trong cơn  bão số 11 vừa qua, Thái Nguyên là một trong những tỉnh thành chịu ảnh hưởng nặng nề nhất. Lũ lớn do mưa bão số 11 gây ngập sâu nhiều khu vực ven sông, sạt lở đất ở vùng đồi núi, chia cắt giao thông, ảnh hưởng nghiêm trọng đời sống và sản xuất. nhiều nơi bị ngập sâu. Tại xã La Hiên, tỉnh Thái Nguyên, gia đình anh Lầu Văn Thành trước đó từng được Ngân hàng Chính sách Xã hội cho vay vốn để mua hai con trâu và một đàn lợn theo diện hộ cận nghèo. Thế nhưng trận lũ vừa qua đã cuốn đi tất cả niềm hy vọng thoát nghèo của cả nhà. Giờ anh chỉ mong được tiếp tục vay vốn dựng lại chuồng trại và mua con giống để có thu nhập nuôi con ăn học.

Theo ông Trần Đức Tú - Phó Chủ tịch UBND xã La Hiên, tỉnh Thái Nguyên: Ảnh hưởng của hoàn lưu cơn bão số 11 đã gây thiệt hại nặng nề, nhất là đối với các hộ nông dân tham gia sản xuất nông nghiệp, nhiều trang trại chăn nuôi gà, lợn bị thiệt hại về tài sản vật nuôi… Thậm chí, nhiều hộ gia đình còn gặp khó khăn về nhà ở khi mưa lũ làm cuốn trôi mất nhà. Điều này có thể làm phát sinh số hộ nghèo trong giai đoạn tới, ảnh hưởng đến công tác giảm nghèo của địa phương. Sau mưa lũ, điều người dân mong mỏi nhất đó chính là các chính sách hỗ trợ về cây, con giống, được tiếp cận vay vốn ngân hàng, gia hạn hạ lãi suất để người dân có thời gian khôi phục sản xuất.

Từ hỗ trợ thoát nghèo đến tăng sức chống chịu - hướng đi mới trong chính sách an sinh

Thực tế cho thấy, nhiều hộ dân sau khi vừa thoát nghèo lại rơi vào cảnh tái nghèo chỉ vì mất việc, thu nhập bấp bênh hoặc chịu ảnh hưởng của thiên tai, dịch bệnh. Chính vì vậy, bên cạnh việc tập trung nguồn lực cho các vùng lõi nghèo, cần có cách tiếp cận mới trong thực hiện Chương trình Mục tiêu Quốc gia giảm nghèo bền vững.

Ngày 12/9/2025, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà chủ trì cuộc họp trực tiếp kết hợp trực tuyến nghe Bộ Nông nghiệp và Môi trường báo cáo về Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới và giảm nghèo bền vững giai đoạn 2026 - 2035 và Dự thảo Nghị định quy định chuẩn nghèo đa chiều giai đoạn 2026 - 2030. Tại đây, Phó Thủ tướng lưu ý, Dự thảo Nghị định quy định chuẩn nghèo đa chiều giai đoạn 2026 - 2030 cần vượt ra khỏi khung đánh giá truyền thống dựa trên thu nhập và dịch vụ xã hội cơ bản. Phó Thủ tướng nhấn mạnh yêu cầu bổ sung chỉ số khả năng thích ứng với thiên tai, bão lũ, coi đó là tiêu chí then chốt phản ánh sự bền vững của kết quả giảm nghèo.

Theo ông Võ Văn Hưng - Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường: thiên tai, bão lũ và biến đổi khí hậu đang nguy cơ đe dọa trực tiếp tới thành quả và tính bền vững của công tác giảm nghèo. Hai cơn bão số 10 và số 11 vừa qua đã để lại hậu quả nặng nề ở nhiều địa phương. Trước vấn đề thiệt hại của thiên tai cần có rất nhiều giải pháp trước mắt và lâu dài, nhưng trước hết cần phải tập trung khôi phục sản xuất và ổn định cuộc sống cho người dân. Hiện Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã chỉ đạo các địa phương khẩn trương khắc phục hậu quả sau mưa lũ, sớm khôi phục sản xuất, sinh kế, giúp người dân nhanh chóng bắt tay vào trồng trọt, chăn nuôi, ổn định cuộc sống trong thời gian tới. Đồng thời khẩn trương hỗ trợ giống vật tư thiết yếu, khắc phục các điều kiện sản xuất như hệ thống kênh mương, thủy lợi phục vụ điều kiện sinh hoạt. Về lâu dài, cần quy hoạch lại vùng sản xuất, có cơ chế miễn giảm, giãn nợ các khoản vốn vay cho người dân người nghèo…

Theo thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Võ Văn Hưng, những chính sách này cần kết hợp với các chương trình có tính chất dài hạn, để người nghèo và những người có hoàn cảnh khó khăn được vay các nguồn vốn tín dụng ưu đãi, phát triển tổ chức sản xuất, mục đích giúp nâng cao đời sống vật chất, tinh thần và giúp họ nỗ lực để vươn lên thoát nghèo.

Đặc biệt, theo Thứ trưởng trong thời gian tới cũng cần có các chiến lược ứng phó với vấn đề thiên tai và biến đổi khí hậu, đánh giá những ảnh hưởng đến người nghèo, người dân vùng khó khăn. Về lâu dài, cần gắn các chính sách về an sinh xã hội trên tinh thần giảm nghèo đa chiều, bao trùm các lĩnh vực của đời sống từ văn hóa, y tế, giáo dục để nâng cao chất lượng môi trường sống của người dân.

Việc bổ sung chỉ số thích ứng vào chuẩn nghèo đa chiều được coi là bước điều chỉnh chiến lược, vừa đảm bảo tính công bằng xã hội, vừa nâng cao sức chống chịu của cộng đồng nông thôn. Đây cũng là nền tảng để Chương trình nông thôn mới và giảm nghèo bền vững trong giai đoạn 2026 - 2035 thực sự trở thành “lá chắn” trước biến đổi khí hậu, hướng đến mục tiêu không ai bị bỏ lại phía sau./.