Dệt hồn quốc hoa: Lụa tơ sen dệt tác phẩm nghệ thuật 5 sao

Tính đến năm 2025, hành trình của người phụ nữ dành hơn 60 năm gắn bó với lụa đã trở thành mẫu tiêu biểu cho tinh thần sáng tạo và bảo tồn di sản Việt Nam. Lụa tơ sen, sản phẩm kết tinh của lòng đam mê mê và kỹ thuật tinh thần đã khẳng định vị trí đỉnh cao trong hệ thống sản phẩm sinh thái OCOP, mở ra một chương trình mới cho ngành nông nghiệp và tiểu thủ nghiệp công công Thủ đô.

Nghệ nhân Phan Thị Thuận là người Việt Nam đầu tiên biến sen, loài hoa được mệnh danh là “quốc hoa” của Việt Nam, thành chất liệu dệt lụa. Đây là một quyết định táo bạo, đầy công thức nhưng cũng chứa chất tâm huyết muốn mang hồn dân tộc vào từng thớ vải.

Năm 2016, ý tưởng dệt lụa từ tơ sen đã đến như một cơ duyên, khi bà được mời tham gia đề tài nghiên cứu cấp quốc gia. Quá trình nghiên cứu và thử nghiệm đầy đau khổ, kéo dài đến hết năm 2017, bởi sen là nguyên liệu theo mùa và việc rút tơ Yêu cầu thẩm mỹ, khéo léo. Để tạo ra một món quà cổ dài khoảng 1,7 mét, người thợ phải đến khoảng 4.800 cuống sen. Mỗi cuống sen phải được phân tách và rút sợi tơ ngay lập tức khi còn tươi, đây là một quá trình hoàn toàn thủ công, Yêu cầu sự hiển thị cao độ.

Năm 2018, thước lụa đầu tiên được dệt từ 100kg tơ sen ra đời, đánh dấu một cột đèn lịch sử không chỉ cho riêng bà Thuận mà còn cho cả ngành dệt Việt Nam. Lụa lụa sen không chỉ mang vẻ đẹp mộc mạc, trang nhã với tông màu tự nhiên mà còn sở hữu đặc tính độcđộ: thoáng khí, mềm nhẹ, mát rượi khi chạm vào.

Sự độc lập này đã nhanh chóng đưa lụa trở thành thành sản phẩm được săn đón. Đến năm 2025, các sản phẩm cao cấp từ tơ sen như khăn lụa tơ sen, gối lụa sen, và tranh lụa tơ sen không chỉ đạt chứng nhận OCOP 4 sao mà đã được Hội đồng đánh giá là sản phẩm có tiềm năng OCOP 5 sao rất. Với nỗ lực duy trì và nâng cấp chất lượng, đặc biệt là độc quyền trong quy trình sản xuất và màu tự nhiên, lụa tơ sen đã chính thức được công nhận đạt tiêu chuẩn OCOP 5 sao, trở thành sản phẩm chiến lược của Công ty TNHH Dâu tằm tơ Mỹ Đức trên thị trường quốc tế, xuất khẩu sang các trường thị trường khó tính như Nhật Bản, Đức, Ả Rập Saudi và Anh. Đây là một thần tượng dũng cảm của Việt Nam có thể tạo ra những sản phẩm thủ công tinh hoa, so sánh ngang với các loại thương hiệu lụa cao cấp toàn cầu.

Độc công công nghệ huấn luyện con tằm trở thành "thợ dệt tí hon"

Bên cạnh kỳ tích tơ sen, một kiến ​​trúc sáng tạo khác cũng mang lại danh tiếng và hiệu suất vượt trội cho công ty chính là công nghệ "con tằm tự dệt". Xuất phát từ thực tế thiếu thợ giỏi và mong muốn giảm thiểu sức lao động thủ công trong quy trình sản xuất, bà Thuận đã nghiên cứu cách thức "huấn luyện" con tằm trở thành "thợ dệt".

Năm 2010, sau nhiều lần quan sát tằm nhả tơ và đan kén, bà Thuận đã thành công trong việc điều khiển những con tằm nhả tơ tự dệt thành những thước tơ trên một mặt phẳng, thay vì cuộn tròn thành kén như thông thường. Sáng kiến này đã rút ngắn được nhiều công đoạn, giúp người nông dân chỉ cần tập trung vào việc nuôi tằm, tiết kiệm đáng kể thời gian và chi phí. Quan trọng hơn, tơ tằm tự dệt có độ bền chắc tự nhiên, không bị xê lệch, co ngót hay vón cục, mang lại chất lượng sản phẩm vượt trội so với tơ dệt truyền thống.

Công nghệ "con tằm tự dệt" đã tạo ra nhiều dòng sản phẩm tơ tằm cao cấp, nổi bật nhất là "Chăn tơ tằm tự dệt", sản phẩm đã đạt chứng nhận OCOP 5 sao cấp quốc gia từ tháng 6 năm 2023. Năm 2025, công ty TNHH Dâu tằm tơ Mỹ Đức đang tích cực hoàn thiện hồ sơ để duy trì và khẳng định vững chắc vị thế 5 sao cho sản phẩm này, đồng thời sử dụng công nghệ tiên tiến này để nâng tầm các sản phẩm khác. Đây không chỉ là một sáng kiến kỹ thuật mà còn là một bước đi chiến lược, khẳng định Công ty là đơn vị số 1 trong ngành tơ tằm Việt Nam về sự sáng tạo và chất lượng.

Thành công từ công nghệ này cũng cho thấy tầm nhìn vượt trội của nghệ nhân Phan Thị Thuận trong việc áp dụng khoa học kỹ thuật vào bảo tồn làng nghề. Nó giúp giải quyết bài toán về nhân lực, đồng thời đảm bảo chất lượng đồng đều, đáp ứng các tiêu chuẩn khắt khe của thị trường xuất khẩu.

Hệ sinh thái sản phẩm OCOP từ dâu tằm tơ

Đến năm 2025, Công ty TNHH Dâu tằm tơ Mỹ Đức đã xây dựng được một hệ sinh thái sản phẩm đa dạng và hoàn chỉnh từ tơ tằm và tơ sen. Các sản phẩm bao gồm: tơ, lụa, khăn tay, khăn choàng, khăn quàng cổ, chăn, vỏ gối, và thậm chí là bông tẩy trang, với mức giá đa dạng, đáp ứng mọi phân khúc khách hàng, từ vài chục nghìn đến hàng chục triệu đồng cho các sản phẩm kỳ công.

Hệ sinh thái này không chỉ dừng lại ở sản phẩm chính mà còn mở rộng sang mô hình kinh tế tuần hoàn, đặt yếu tố thân thiện với môi trường và phát triển bền vững lên hàng đầu, phù hợp với xu hướng "tiêu dùng xanh" toàn cầu. Công ty đã triển khai việc tận thu và tái sử dụng triệt để các phụ phẩm trong quá trình sản xuất.

Những thứ từng bị coi là phế phẩm như cành, lá dâu già, phân tằm, nhộng tằm, và tằm đực, nay được phân loại và cung cấp cho các cơ sở đông y và các trại nuôi nấm đông trùng hạ thảo. Đặc biệt, các phụ phẩm từ sen (cuống, lá sen sau khi lấy tơ) được ủ trộn cùng chế phẩm sinh học để sản xuất ra hơn $200$ tấn phân hữu cơ vi sinh mỗi năm. Lượng phân này không chỉ phục vụ cho vùng nguyên liệu dâu tằm và sen của công ty mà còn được cung ứng ra thị trường. Nhờ áp dụng triệt để mô hình kinh tế tuần hoàn, doanh nghiệp đã tạo thêm gần nửa tỷ đồng mỗi năm từ phụ phẩm nông nghiệp, đồng thời giảm thiểu đáng kể chi phí đầu vào và lượng rác thải ra môi trường.

Sự kết hợp giữa các sản phẩm OCOP 5 sao (Chăn tơ tơ dệt và lụa lụa sen), công nghệ độc lập (“con tằm tự dệt”) và mô hình kinh tế tuần hoàn thành thành tạo nên một thương hiệu mạnh, có sức lan tỏa lớn. Sản phẩm của công ty được sản xuất theo tiêu chuẩn VietGAP, đảm bảo chất lượng, an toàn tuyệt đối và là đại diện tiêu biểu cho nông sản, làng nghề Hà Nội.

Giữ bên nghề nghiệp và tầm nhìn phát triển

Hành trình của nghệ nhân Phan Thị Thuận không chỉ là câu chuyện về kinh tế và sáng tạo mà là câu chuyện về việc làm tiện ích và giao thông nghề truyền thông. Hơn 60 năm gắn bó, bà đã giúp nghề dệt tơ của Phùng Xá lấy lại vị trí và khẳng định sức sống bền bỉ.

Công ty TNHH Dâu tằm Mỹ Đức hiện tạo công việc ăn uống ổn định cho hàng trăm lao động địa phương. Hàng năm, vào dịp hè, nghệ nhân Phan Thị Thuận tổ chức các lớp học nghề cho em trong khu vực, giúp thế hệ trẻ hiểu biết, yêu thích và kết nối nghề nghiệp tiếp theo của cha ông. Sự xuất hiện của các bạn sinh viên mỹ thuật, học sinh đến học nghề không chỉ giúp tăng thu nhập cho gia đình mà còn mang lại nguồn cảm hứng sáng tạo mới mẻ cho công ty, từ ý tưởng thiết kế đến cải tiến tiến bao bì, nhãn chớp.

Hướng về tương lai, nghệ nhân Phan Thị Thuận vẫn còn nhiều khát vọng lớn. Trong năm 2025, bà tập trung xây dựng bao độc quyền và tiếp tục tìm kiếm sự hỗ trợ để phát triển hơn nữa. Mong muốn lớn nhất của bà là được nhận sự đồng hành của Nhà nước và chính quyền địa phương về vốn, mặt bằng và đặc biệt là công nghệ. Bà kỳ vọng sẽ có đơn vị, hệ thống hỗ trợ chức năng tự động đặt tơ tơ, giúp nâng cao hơn nữa là biểu diễn dệt và giảm sức lao động, từ đó mở rộng quy mô sản xuất sản phẩm, duy trì vị trí dẫn đầu ngành tơ tằm Việt Nam.

Từ tình yêu bờ biển, ngàn dâu, với tiếng lóng xà lách cách bên nong tầm, nghệ nhân Phan Thị Thuận đã chứng minh rằng, nghề truyền thống hoàn toàn có thể vươn lên mạnh mẽ, trở thành thương hiệu OCOP 5 sao mang tầm quốc gia và quốc tế, nếu được đặt đúng bằng sự sáng tạo, bền bỉ và cam chịu với môi trường. Hành trình của bà Thuận và sản phẩm lụa tơ sen hồngg là một điệp điệp đẹp về sự hồi sinh và tỏa sáng của di sản văn hóa Việt Nam trong kỷ nguyên hiện đại./.

------

Phân phối thông tin của Văn phòng Điều phối Chương trình Xây dựng Nông thôn mới Thành phố Hà Nội.