Bức tranh nông thôn Hà Nội sau 15 năm xây dựng nông thôn mới

Đến nay, Hà Nội là địa phương dẫn đầu cả nước về kết quả thực hiện Chương trình NTM với kết quả 100% xã đạt chuẩn NTM, 229 xã đạt NTM nâng cao, vượt xa mục tiêu giai đoạn 2021–2025. 109 xã đạt chuẩn NTM kiểu mẫu, chiếm tỷ lệ cao nhất toàn quốc. 

Song song với xây dựng hạ tầng, Hà Nội nổi bật với chương trình OCOP – hiện dẫn đầu cả nước với hơn 3.400 sản phẩm, chiếm 21% tổng số sản phẩm OCOP quốc gia. Hai làng nghề Bát Tràng và Vạn Phúc trở thành thành viên Mạng lưới Làng nghề sáng tạo Thế giới, khẳng định vị thế của các sản phẩm thủ công truyền thống trong bối cảnh kinh tế sáng tạo.

Các mô hình nông nghiệp đô thị, nông nghiệp công nghệ cao, chuỗi liên kết sản xuất – tiêu thụ phát triển mạnh. Giá trị xuất khẩu nông – lâm sản vượt 2 tỷ USD năm 2024, phản ánh bước chuyển từ sản xuất nông nghiệp truyền thống sang kinh tế nông nghiệp.

Phúc lợi xã hội cũng được đảm bảo đồng bộ: 100% dân số tham gia bảo hiểm y tế; hộ nghèo theo chuẩn thành phố giảm còn 0%; trạm y tế xã đều có bác sĩ; các tuyến đường, trường học, nhà văn hóa được xây dựng mới hoặc nâng cấp. Diện mạo nông thôn trở nên khang trang, sạch và an toàn, đồng thời giữ được những nét văn hóa đặc trưng của xứ Đoài – Tràng An.

Hành trình 15 năm thay đổi tư duy và diện mạo nông thôn

Ngay sau mở rộng địa giới hành chính, Hà Nội bắt đầu triển khai Chương trình NTM với một loạt thách thức như hơn 70% diện tích là nông thôn. Thu nhập nông thôn chỉ 13 triệu đồng/người/năm. Tỷ lệ hộ nghèo 11,25%. Mỗi xã chỉ đạt 1 tiêu chí NTM. Ruộng đất manh mún, hạ tầng xuống cấp. Trước bối cảnh này, Thành phố xác định cách làm lâu dài: không chạy theo thành tích, nhưng đặt mục tiêu phát triển bền vững, dựa trên vai trò chủ thể của người dân.

Chương trình 02 giai đoạn 2011–2015 đặt nền móng quan trọng cho sự phát triển ngoại thành. Thành phố hoàn thiện quy hoạch nông thôn, ban hành cơ chế hỗ trợ xây dựng hạ tầng và khuyến khích phát triển nông nghiệp.

Dồn điền đổi thửa được coi là “cuộc cách mạng” trong nông nghiệp Hà Nội. Chỉ sau 3 năm (2012–2014), từ chỗ mỗi hộ có từ 7–39 thửa, ruộng đất được quy hoạch lại còn 1–2 thửa. Diện tích dư ra được sử dụng để xây dựng nhà văn hóa, sân thể thao, đường giao thông và các công trình phục vụ cộng đồng. Chính thay đổi này mở đường cho việc cơ giới hóa và sản xuất hàng hóa quy mô lớn.

Trong giai đoạn tiếp theo, nhiệm vụ trọng tâm vẫn là Chương trình 02 với mục tiêu oàn thiện hạ tầng và nâng chất lượng sống người dân. Đây là giai đoạn đầu tư mạnh cho giao thông nông thôn; trường học, nhà văn hóa; điện, nước sạch và thủy lợi.

Song song, Thành phố thúc đẩy tái cơ cấu nông nghiệp, hình thành vùng sản xuất ứng dụng công nghệ cao, nông nghiệp đô thị và phát triển mạnh các chuỗi liên kết.

Đến năm 2020, Hà Nội đã đạt bước tiến lớn khi thu nhập nông thôn tăng lên 55 triệu đồng/người/năm. Hơn 90% xã đạt chuẩn NTM. 7 huyện được công nhận đạt chuẩn NTM cấp huyện.

Chương trình số 04 của Thành ủy tiếp tục đặt mục tiêu nâng cao chất lượng tiêu chí NTM và liên kết với quá trình đô thị hóa. Giai đoạn này đánh dấu bước chuyển tư duy quan trọng: từ sản xuất nông nghiệp sang kinh tế nông nghiệp. Hà Nội ứng dụng công nghệ số, phát triển nông nghiệp hữu cơ, tuần hoàn; thúc đẩy kinh tế nông thôn, dịch vụ nông nghiệp và du lịch trải nghiệm.

Phong trào “Sáng – xanh – sạch – đẹp – an toàn”, “Camera an ninh”, “vườn mẫu”, “nhà sạch – vườn đẹp” được nhân rộng tại nhiều huyện. Hàng nghìn tuyến đường hoa, đường bích họa, công trình thanh niên, mô hình phụ nữ khởi nghiệp đã tạo nên bộ mặt văn minh và thân thiện cho các xã NTM nâng cao.

Đến năm 2024, Hà Nội hoàn thành toàn bộ mục tiêu NTM cấp thành phố, trở thành địa phương dẫn đầu cả nước. Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội Nguyễn Xuân Đại cho biết, Hà Nội đạt được mục tiêu này là nhờ sự đồng lòng giữa ý Đảng – lòng dân. Trước khi thực hiện mô hình chính quyền địa phương 2 cấp (tháng 7/2025), Hà Nội có 100% số xã đạt chuẩn nông thôn mới, trong đó có 229 xã đạt chuẩn nâng cao và 109 xã kiểu mẫu; 100% số huyện đạt chuẩn nông thôn mới, trong đó có 6 huyện đạt chuẩn nông thôn mới nâng cao.

Hướng đến mô hình nông thôn kiểu mẫu

Trong giai đoạn tới, Hà Nội đặt mục tiêu không chạy theo số lượng chỉ tiêu, mà tập trung vào chiều sâu chất lượng. Thành phố sẽ cụ thể hóa bộ tiêu chí mới, phù hợp với từng khu vực: ven đô, vùng bãi, các xã xa trung tâm hoặc địa bàn chuyển đổi mạnh. Định hướng chính gồm phát triển nông nghiệp đô thị xanh, an toàn; Tăng tỷ trọng nông nghiệp hữu cơ, tuần hoàn, thông minh; Xây dựng đội ngũ nông dân có kỹ năng số; Bảo tồn di sản văn hóa làng quê; Thúc đẩy du lịch nông thôn, du lịch làng nghề; Cải thiện môi trường và hạ tầng theo hướng đồng bộ – bền vững.

Sau khi thực hiện chính quyền địa phương 2 cấp, hướng tới xây dựng nông thôn hiện đại, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã xây dựng Bộ tiêu chí quốc gia về nông thôn mới và đang lấy ý kiến các địa phương, cơ quan liên quan. Thứ trưởng Nông nghiệp và Môi trường Trần Thanh Nam cho biết: “Dự thảo Bộ tiêu chí quốc gia xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2026-2030 sẽ phân thành 3 nhóm theo điều kiện phát triển của từng xã. Nhóm 1 là xã liền kề đô thị hiện hữu có định hướng phát triển thành đô thị, tỷ trọng nông nghiệp dưới 10%. Nhóm 2 là xã trung bình. Nhóm 3 là xã nghèo, vùng dân tộc thiểu số, miền núi. Việc phân nhóm giúp các địa phương tự xác định mục tiêu phù hợp, tránh cào bằng, đồng thời phát huy lợi thế vùng miền”.

Tại Hà Nội, để thực hiện Chương trình xây dựng nông thôn kiểu mẫu, Phó Chánh Văn phòng Điều phối Chương trình xây dựng nông thôn mới Hà Nội Ngọ Văn Ngôn cho biết, Hà Nội sẽ xây dựng Bộ tiêu chí chi tiết cho từng nhóm, bảo đảm bám sát thực tiễn và đồng bộ trong triển khai. Từ đó, mỗi nhóm xã sẽ có tiêu chí thực hiện riêng, phù hợp nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội của địa phương, bảo đảm tỷ lệ đạt chuẩn không thấp hơn quy định của Trung ương: “Hà Nội sẽ xây dựng Bộ tiêu chí xã nông thôn mới hiện đại, trước hết áp dụng ở nhóm 1 gắn với phát triển đô thị” - ông Ngôn chia sẻ.

Hơn 15 năm triển khai Chương trình NTM, Hà Nội đã chứng minh rằng phát triển nông thôn không chỉ là hoàn thành hệ thống tiêu chí, mà là quá trình đổi mới từ tư duy tổ chức sản xuất đến quản trị cộng đồng. Đó chính là nền tảng để Hà Nội hướng tới giai đoạn tiếp theo: xây dựng nông thôn kiểu mẫu – hiện đại, phồn vinh, đáng sống, trở thành động lực phát triển bền vững của Thủ đô./.